Shkencat humane
Shkencat njerëzore u formuan në shekullin XIX si disiplinë që körkon nje qasje më te percaktuar per te kuptuar qenien njerëzore.Psikanaliza (Zigmund Frojdi): Pretendon te kuroje dhe te kuptoje të fshehtat e qenies njerëzore, por nuk shihet si shkencë e saktë.Shkencat humaniste: Historinë, filologjine dhe filozofinë i përkasin kesaj fushe, duke u fokusuar në humanizëm dhe largimin nga mendësia e botës kafshërore.Sociologjia: Filozofi August Comte e quajti sociologjine “kulmin e të gjitha dijeve,” duke theksuar rendesine e saj në shkencat njerëzore.
Sociologjia dhe Origjina e saj nga Filozofia
Sociologjia ka lindur si rezultat i reflektimeve filozofike mbi natyrën e shoqërisë.
Sociologjia, ndonëse një shkencë e re krahasuar me disiplinat e tjera, ka rrënjë të thella në filozofi. Ajo u zhvillua si një shkencë më vete gjatë shekullit të 19-të, duke u përqendruar te studimi i shoqërisë dhe ndërveprimeve njerëzore përmes metodave shkencore.Termi “sociologji” u vu ne qarkullim per here te pare ne vitin 1839 nga filozofi dhe sociologu I shquar francez August Comte. Ky term perbehej nga fjala latine “soci’qe do te thote “shoqeri” dhe fjala greke “logos” qe do te thote “dije, shkence”. Pra vete termi “sociologji” perkthehet “shkence per shoqerine”.
Ndarja nga filozofia ndodhi falë përpjekjeve të mendimtarëve që dëshironin të analizojnë fenomenet shoqërore me një qasje më empirike dhe sistematike.
Lidhja me Sociologjinë dhe Kontributet Filozofike
Ky dokument eksploron lidhjen e ngushtë midis filozofisë dhe sociologjisë, duke theksuar rolin e tyre në kuptimin e shoqërisë. Ne do të shqyrtojmë se si këto disiplina ndihmojnë në vendimmarrje, zhvillimin e mendimit kritik dhe globale. Gjithashtu, do të analizojmë kontributet e filozofëve të njohur dhe rëndësinë e këtyre fushave për shoqërinë.
Filozofia është shkenca që shqyrton pyetjet themelore të ekzistencës, njohurisë dhe etikës. Ajo na nxit të mendojmë thellë për natyrën e realitetit, kuptimin e jetës dhe parimet morale që na udhëheqin. Filozofia na mëson të bëjmë pyetje të vështira dhe të kërkojmë përgjigje të arsyetuara mirë.
Sociologjia
Sociologjia, nga ana tjetër, analizon shoqërinë dhe ndërveprimet njerëzore. Ajo studion strukturat shoqërore, institucionet dhe proceset që formësojnë jetën tonë të përditshme. Sociologjia na ndihmon të kuptojmë se si funksionon shoqëria dhe si ndikojnë forcat sociale në sjelljen individuale.Lidhja midis këtyre dy disiplinave është e pashmangshme, pasi të dyja ndihmojnë në kuptimin e thellë të sjelljes dhe fenomeneve njerëzore. Ndërsa filozofia shpesh merret me pyetje abstrakte, sociologjia i aplikon këto ide në kontekstin e jetës reale dhe shoqërisë.
Filozofia në Shërbim të Jetës
- Vendimmarrje e Përmirësuar
- Filozofia na pajis me mjetet për të analizuar situatat komplekse dhe për të marrë vendime më të informuara dhe etike. Duke kultivuar aftësinë për të menduar në mënyrë kritike, ne bëhemi më të aftë për të naviguar sfidat e jetës së përditshme.
- Zhvillimi i Mendimit Kritik
- Studimi i filozofisë nxit aftësitë e mendimit kritik, duke na mësuar të analizojmë argumente, të identifikojmë paragjykimet dhe të vlerësojmë provat. Këto aftësi janë të vlefshme në çdo aspekt të jetës, nga karriera deri tek marrëdhëniet personale.
- Përballimi i Sfidave të Jetës
- Filozofia ofron mjete konceptuale për të kuptuar dhe përballuar sfidat ekzistenciale të jetës. Koncepte si etika dhe egzistencializmi na ndihmojnë të navigojmë pyetjet e vështira rreth kuptimit të jetës dhe vlerave morale.
- Përqasjet ndaj Natyrës Njerëzore dhe Shoqërisë
- Filozofia merret me pyetje të thella mbi natyrën e jetës, etikën, lirinë, drejtësinë dhe strukturat ideale të shoqërisë.
- Sociologjia e zbaton këtë reflektim në realitetin social, duke studiuar modelet, sjelljet dhe institucionet sociale.
- Ndikimi i Paradigmave Filozofike në Sociologji
Filozofia ka ofruar baza teorike për perspektivat sociologjike:
Materializmi historik i Karl Marx-it ka influencuar sociologjinë kritike dhe teoritë mbi konfliktin shoqëror.
Fenomenologjia e Edmund Husserl-it ka ndihmuar zhvillimin e sociologjisë fenomenologjike (p.sh., Alfred Schutz).
Filozofia e gjuhës ka ndikuar në teoritë e interaksionit simbolik (p.sh., George Herbert Mead).
Metodat dhe Analizat
Filozofia shpesh përdor metoda spekulative dhe deduktive për të analizuar realitetin.
Sociologjia, megjithëse ndikohet nga këto metoda, fokusohet më shumë në qasje empirike dhe induktive për të studiuar faktet sociale.
Debati mbi Vlerat dhe Etikën
Filozofia i ndihmon sociologjisë të shqyrtojë rolin e vlerave dhe etikës në studimet e saj. Për shembull, filozofia etike ndihmon në analizimin e pasojave të sjelljes shoqërore dhe politikave publike.
Lidhja midis Filozofisë dhe Sociologjisë
Filozofia dhe sociologjia, megjithëse disiplina të ndryshme, janë të ndërlidhura në mënyrë të pashmangshme.
Të dyja disiplina synojnë të kuptojnë dhe përmirësojnë shoqërinë. Filozofia ofron kuadrin teorik dhe normative, ndërsa sociologjia analizon shkaqet dhe efektet e fenomeneve sociale. Ndërsa filozofia fokusohet tek pyetjet abstrakte rreth natyrës së realitetit, njohurisë dhe moralit, sociologjia analizon përgjigjet në nivel praktik dhe shoqëror.
Filozofia:Shqyrton pyetjet themelore dhe konceptet abstrakte
Ndërveprimi:Ide filozofike formësojnë teori sociologjike
Sociologjia:Aplikon dhe teston ide në kontekstin shoqëror
Një shembull i shkëlqyer i kësaj lidhjeje është puna e Karl Marksit. Filozofia e tij materialiste historike kishte një ndikim të thellë në teoritë sociologjike mbi klasat shoqërore dhe konfliktin social. Kjo tregon se si idetë filozofike mund të formësojnë mënyrën se si studiojmë dhe kuptojmë shoqërinë.
Dallimet Themelore Midis Sociologjisë dhe Filozofisë
| Sociologjia |
Filozofia |
| Bazohet në metoda empirike dhe të dhëna konkrete për të studiuar shoqërinë. |
Përfshin reflektime abstrakte dhe spekulime logjike mbi natyrën e shoqërisë dhe moralit. |
| Studion sjelljen e grupeve dhe strukturat sociale (familje, ekonomi, shtet). |
Fokuson pyetje universale mbi etikën, të vërtetën, dhe ekzistencën. |
| Analizon ndikimin e fenomeneve si klasa, rolet gjinore dhe globalizimi. |
Reflekton mbi konceptet e lirisë, drejtësisë dhe realitetit. |
Filozofët që Kontribuan në Sociologji
Filozofët e Lashtë Grekë
* Sokrati, Platoni dhe Aristoteli vendosën bazat e etikës dhe politikës, duke influencuar thellësisht mendimin sociologjik të mëvonshëm.
* Tommaso Campanella, një filozof dhe teolog italian i shekullit XVII, ishte i njohur për idetë e tij në lidhje me shoqërinë dhe organizimin politik. Ai është veçanërisht i njohur për veprën e tij “La Città del Sole” (“Qyteti i Diellit”), në të cilën ai përshkruan një shoqëri ideale dhe një organizim të saj që ka ndikim të drejtpërdrejtë në zhvillimin e mendimit sociologjik. Edhe pse Campanella nuk ishte sociolog në kuptimin modern të fjalës, idetë e tij mbi shoqërinë, drejtësinë dhe organizimin social kanë lidhje me parimet sociologjike dhe ndikuan në zhvillimin e mendimit social dhe politik të mëvonshëm.
Tommaso Campanella ka kontribuar në mendimin shoqëror dhe politik nëpërmjet veprave të tij, ku ai përshkruan idetë mbi shoqërinë ideale dhe organizimin e saj. Disa nga veprat dhe shprehjet që kanë lidhje me sociologjinë përfshijnë:
“La Città del Sole” (Qyteti i Diellit)- Ai imagjinon një shtet të organizuar me një strukturë hierarkike, por që ka si bazë bashkëpunimin dhe solidaritetin.
Shprehje të rëndësishme nga “Qyteti i Diellit”:
“Së pari, ne duhet të kemi një shtet të organizuar sipas urtësisë dhe drejtësisë, ku individët janë të përkushtuar për të kontribuar për të mirën e përbashkët.”
“Në këtë qytet, individi është i lirë të shprehë veten, por liria e tij është e lidhur ngushtë me mirësinë e shoqërisë.”
Koncepti i “një shoqërie kolektive” – Campanella besonte se një shoqëri ideale do të ishte një shoqëri ku prona dhe burimet ndahen kolektivisht, dhe ku individët e dinë se vlera e tyre është e lidhur me dobinë që i japin shoqërisë. Ky është një element që mund të lidhet me ide të mëvonshme sociologjike mbi ndarjen e burimeve dhe pasurisë.
Idetë për drejtësinë sociale – Në veprat e tij, Campanella thekson rëndësinë e një shteti të drejtë dhe të urtë, ku çdo qytetar ka një rol të rëndësishëm dhe kontribuon në mirëqenien e përbashkët. Ai besonte se një shoqëri që nuk i ofron barazi mund të shpërbëhet.
Kritika ndaj shoqërive të korrupsionuara – Ai kritikon shoqëritë që janë të pasura por të padrejta, ku pasuria dhe pushteti janë të përqendruara në duar të pakicës, dhe ku shumica e njerëzve jetojnë në varfëri dhe pasiguri
John Locke (1632–1704) është një filozof i njohur anglo-holandës, i cili ka pasur një ndikim të madh në zhvillimin e mendimit modern, duke përfshirë teoritë politike dhe sociale. Disa nga aspektet kryesore të filozofisë së Locke që lidhen me sociologjinë përfshijnë:
Teoria e Kontratës Sociale
Locke është i njohur për teorinë e tij të kontratës sociale, e cila është një nga kontributet më të rëndësishme në mendimin politik dhe shoqëror. Ai besonte se individët krijojnë shoqëri dhe shtet për të mbrojtur të drejtat e tyre natyrore (të jetës, lirisë dhe pronës). Në këtë kuadër, ai sugjeron se pushteti i shtetit duhet të jetë i kufizuar dhe se individët mund të kundërshtojnë një qeveri që nuk i mbron këto të drejta.
Edhe pse Locke nuk ishte sociolog në kuptimin modern të fjalës, filozofia e tij mbi natyrën e njeriut, shoqërinë, drejtësinë dhe qeverisjen ka pasur një ndikim të madh në zhvillimin e mendimit shoqëror dhe sociologjik. Idetë e tij mbi kontratën sociale, të drejtat natyrore dhe ndarjen e pushtetit kanë pasur ndikime të qëndrueshme në sociologjinë politike dhe në teoritë e organizimit shoqëror.
*Monteskjeu ishte një filozof i njohur francez i shekullit XVIII, dhe veprat e tij, veçanërisht “De l’Esprit des Lois” (“Për Shpirtrat e Ligjeve”), përfshijnë analiza të shoqërive dhe marrëdhënieve shoqërore që janë të rëndësishme për zhvillimin e sociologjisë.
Monteskjeu ka ushtruar filozofinë e tij në disa fusha që janë të rëndësishme për sociologjinë, si:
Analiza e institucioneve dhe ligjeve shoqërore
Monteskjeu ishte i njohur për analizën e institucioneve dhe ligjeve shoqërore, duke theksuar rëndësinë e marrëdhënieve ndërmjet institucioneve politike dhe shoqërisë. Në veprën e tij “Për Shpirtrat e Ligjeve,” ai diskuton se ligjet dhe institucionet shoqërore nuk mund të jenë të njëjta për çdo shoqëri, por duhen përshtatur me klimën, zakonet dhe historinë e një shoqërie.
Teoria e Ndërndarjes së Pushtetit
Monteskjeu është i njohur për teorinë e tij të ndërndarjes së pushtetit, e cila sugjeron që pushteti në një shtet duhet të ndahet në tre degë: ekzekutivi, legjislativi dhe gjyqësori. Ai besonte se kjo ndarje ishte e nevojshme për të parandaluar abuzimin me pushtet dhe për të siguruar një shoqëri të drejtë dhe të lirë. Ky koncept ka pasur ndikim të madh në zhvillimin e teorive të shtetit dhe strukturës shoqërore.
Marrëdhëniet midis klimës dhe kulturës me organizimin shoqëror
Monteskjeu besonte se klimë, gjeografia dhe kultura ndikojnë ndjeshëm në mënyrën se si shoqëritë organizohen dhe zhvillohen. Ai analizoi se shoqëritë më të ngrohta kanë tendencë të kenë sisteme më autoritariste, ndërsa ato më të ftohta kanë tendencë të zhvillojnë sisteme më demokratike.
Analiza e shoqërive të ndryshme
Monteskjeu u angazhua në studimin e shoqërive të ndryshme dhe formave të tyre të organizimit. Ai analizoi shoqëritë si ato të demokracive, despotizmit dhe aristokracisë dhe u përpoq të shpjegonte se si çdo formë e qeverisjes ka ndikim të ndryshëm mbi individët dhe shoqërinë në tërësi.
Sociologjia politike
Duke e lidhur teorinë politike me shoqërinë, Monteskjeu ofron një kuptim të thellë të mënyrës se si ligjet, pushteti dhe institucionet ndikojnë në strukturën sociale dhe zhvillimin e shoqërisë. Ai përqendrohet në mënyrën se si legjislacioni dhe qeverisja mund të formojnë dhe të ndikojnë në moralin dhe sjelljen e individëve brenda një shoqërie.
Diderot nuk ishte sociolog në kuptimin modern të fjalës, por ai kontribuoi në ndërlidhjen e filozofisë dhe sociologjisë në disa aspekte, përmes idesë së tij për natyrën e shoqërisë dhe ndikimit të institucioneve mbi individët.
Sociologjia dhe Roli i Individëve në Shoqëri
Diderot ishte një kritik i fortë i strukturave shoqërore dhe të institucioneve të vendosura. Ai e shihte shoqërinë si një entitet që përbëhet nga marrëdhënie komplekse ndërmjet individëve dhe grupeve, dhe besonte se këto marrëdhënie ishin thelbësore për formimin e strukturave shoqërore.
Studimi i Kulturës dhe Normave Shoqërore
Në “Encyclopédie”, Diderot dhe bashkëpunëtorët e tij trajtuan tema të shumta që lidheshin me zhvillimin e shoqërisë dhe kulturës. Ata shqyrtuan organizimin e shoqërisë, normat kulturore, marrëdhëniet ndërnjerëzore dhe ndikimin e institucioneve në formimin e sjelljes shoqërore.
Zhvillimi i Ideve mbi Shkencën dhe Shoqërinë
Diderot ishte një mbështetës i ideve iluministe, dhe ai e lidhte zhvillimin e shkencës me përparimin e shoqërisë. Ai besonte se përparimi intelektual do të çonte në një përmirësim të shoqërisë dhe të jetës shoqërore. Ai gjithashtu e shqyrtoi ndikimin e shkencës dhe arsyes mbi ndryshimet në normat shoqërore dhe mënyrën e jetesës. Ky lloj mendimi është i lidhur ngushtë me sociologjinë, pasi ai sugjeron se shoqëritë ndryshojnë nëpërmjet zhvillimeve intelektuale dhe shkencore.
Kritika e Strukturave dhe Normave Shoqërore
Diderot përdori një qasje kritike për të analizuar strukturat dhe normat shoqërore. Ai ishte i mendimit se shumë nga këto struktura, si feja dhe autoriteti monarkik, nuk ishin të bazuara në arsye, por në zakone të trashëguara që kishin për qëllim të mbështesnin privilegjet e pakicave dhe të shtypnin shumicën. Kjo kritikë e institucioneve dhe normave është një aspekt i rëndësishëm për zhvillimin e mendimit sociologjik, që fokusohet në studimin e institucioneve dhe marrëdhënieve të pushtetit brenda shoqërisë.
Materializmi dhe Natyra e Njeriut
Diderot ishte një materialist dhe besonte se njeriu ishte produkt i kushteve materiale dhe fizike, dhe jo i një shpirtërorizmi të jashtëm ose të natyrës hyjnore. Ai e shihte sjelljen njerëzore si të lidhur ngushtë me faktorët fizikë dhe materialë, duke e nxjerrë këtë nga filozofia e tij materialiste. Ky aspekt ka ndikim të madh në sociologji, pasi ndihmon në kuptimin se faktorët materialë dhe ekonomikë luajnë një rol të rëndësishëm në formimin e sjelljes dhe strukturave shoqërore.
Auguste Comte babai i Sociologjisë
I njohur si “babai i sociologjisë”, August Comte (1798–1857) ishte mendimtari i parë që i dha sociologjisë një identitet të veçantë. Ai argumentoi se shoqëria mund të studiohej ashtu si shkencat natyrore, duke aplikuar metoda racionale dhe të matshme.
Comte prezantoi konceptin e pozitivizmit, duke argumentuar për një qasje shkencore ndaj studimit të shoqërisë.
Pozitivizmi:Ky është termi kryesor që.Comte promovoi idenë se njohuria duhet të bazohet në fakte empirike, të vëzhguara dhe të matshme.Pozitivizmi i tij synonte të hiqte dorë nga spekulimet metafizike të filozofisë tradicionale, duke vendosur fokusin te shkencat si mjet për të kuptuar shoqërinë.
Fizika Sociale:Comte përdori termin “fizika sociale” për të përshkruar sociologjinë, duke theksuar që kjo disiplinë do të trajtonte rregullat që rregullojnë sjelljen njerëzore dhe strukturat shoqërore, njësoj si fizika trajton ligjet e natyrës.Më vonë, ai e ndryshoi termin në sociologji (nga rrënjët latine socius – shoqëri dhe logos – studim).
Tre fazat e zhvillimit njerëzor:Comte zhvilloi Ligjin e Tre Fazave, një teori që përshkruan evolucionin e shoqërisë dhe mendimit njerëzor:
Faza Teologjike: Njerëzit shpjegojnë botën përmes besimeve fetare dhe hyjnive.
Faza Metafizike: Shpjegimet bazohen në abstraksione filozofike dhe forca të paprekshme.
Faza Pozitiviste: Shpjegimet bazohen në vëzhgime shkencore dhe prova empirike.
Qasja sistematike në studimin e shoqërisë:
Comte e ndau sociologjinë në dy fusha kryesore:
Statika sociale: Studion strukturat dhe institucionet që ruajnë rendin shoqëror.
Dinamika sociale: Studion ndryshimin dhe progresin shoqëror.
Veprat:
“Cours de Philosophie Positive” (Kurset e Filozofisë Pozitive) – Kjo është një nga veprat më të rëndësishme të Comte-s dhe përbën një sistem të plotë filozofik që i paraqet idetë e tij për zhvillimin e shkencave, shoqërisë dhe njohurive. Ai e zhvillon konceptin e pozitivizmit, i cili pohon se njohuritë janë të vërteta vetëm kur mbështeten në vëzhgim dhe përvojë, duke larguar çdo element spekulativ ose metafizik.
“Système de politique positive” (Sistemi i Politikës Pozitive) – Ky libër është një veprë e rëndësishme në lidhje me teorinë e Comte-s mbi shtetin dhe shoqërinë. Ai propozon një sistem të ri shoqëror të bazuar në shkencë dhe rend, ku shkencëtarët dhe ekspertët do të drejtonin politikën, dhe jo politikanët e zakonshëm. Në këtë libër, ai gjithashtu paraqet idenë e “fetishizmit shoqëror”, një koncept që i referohet besimit të verbër te autoritetet dhe traditat shoqërore.
“Discours sur l’esprit positif” (Fjalimi mbi Shpirtin Pozitiv) – Ky është një ese e shkruar nga Comte në të cilën ai shpjegon idetë e tij për filozofinë pozitive dhe lidhjen e saj me zhvillimin e shkencave. Ai argumenton se filozofia duhet të mbështetet në hulumtime empirike dhe jo në spekulime teologjike ose metafizike.
Konceptet e tij:
Pozitivizmi (Positivisme) – Ky është termi kryesor që Comte përdori për të përshkruar qasjen e tij filozofike. Pozitivizmi është besimi se njohuritë e vërteta mund të nxirren vetëm nga vëzhgimi dhe eksperimentimi empirik dhe se çdo gjë që është jashtë mundësisë së vëzhgimit dhe testimit shkencor është e pabazuar dhe e panevojshme për njohuri të vlefshme.
Shkenca e shoqërisë (Sociologie) – Comte e konsideronte sociologjinë si një shkencë të re, të dedikuar për të studiuar ligjet e zhvillimit dhe funksionimit të shoqërisë njerëzore. Ai e shpalli këtë term për herë të parë dhe e shihte sociologjinë si një disiplinë që mund të përdorte metodat shkencore për të kuptuar dhe përmirësuar shoqërinë.
Ligji i tri fazave (Loi des trois états) – Ky është një nga konceptet më të rëndësishme të Comte-s. Sipas këtij ligji, Comte argumenton se çdo shoqëri kalon përmes tre fazave të zhvillimit: faza teologjike (ku shpjegimet përbotësore bazohen në besime fetare), faza metafizike (ku shpjegimet bëhen abstrakte dhe filozofike) dhe faza pozitive (ku shpjegimet bëhen të bazuara në shkencë dhe empirizëm).
Shpirt pozitif (Esprit positif) – Ky është një tjetër term që Comte përdori për të përshkruar qasjen e tij filozofike, që mbështetet në shpjegimin dhe analizën e dukurive dhe fenomeneve vetëm përmes metodave empirike dhe shkencore.
Rend pozitiv (Règne positif) – Comte e përdorte këtë shprehje për të përshkruar një shoqëri ku shkenca, arsyetimi dhe rendi social bazohen në metoda shkencore dhe ku një klasë e ekspertëve, të njohur si “shkencëtarët shoqërorë,” do të udhëhoqnin shoqërinë.
Fetishizmi shoqëror (Fétichisme social) – Ky është një koncept që Comte e përdori për të kritikuar besimin e verbër te autoritetet dhe institucionet shoqërore. Ai argumentoi se shoqëritë mund të bien në një “fetishizëm” kur ato adhurojnë traditat dhe autoritetet pa një kuptim të thellë shkencor dhe racional.
Max Weber: Etika dhe Shoqëria
Volteri (1694–1778), emri i vërtetë François-Marie Arouet, ishte një nga filozofët më të shquar të epokës së Iluminizmit në Evropë. Ai ishte shkrimtar, historian, dhe filozof francez, i njohur për mendimet e tij kritike, ironinë, dhe mbrojtjen e arsyes, lirisë dhe drejtësisë . Volteri është i njohur për qasjen e tij të guximshme, mendimin kritik dhe angazhimin për të drejtat e njeriut, duke mbetur një figurë kyçe në historinë e filozofisë dhe letërsisë botërore.
Filozofia e Volterit:
Lufta kundër fanatizmit dhe intolerancës fetare: Volteri ishte një kritik i ashpër i fanatizmit fetar dhe intolerancës. Ai besonte në një Perëndi, por e refuzonte dogmatizmin dhe fuqinë e klerikëve mbi shoqërinë. Motoja e tij ishte : (Shkatërrojeni të neveritshmen), që i referohej fanatizmit dhe padrejtësive të bëra në emër të fesë.
Toleranca dhe liria e mendimit:Një nga idetë kryesore të Volterit ishte se të gjithë njerëzit duhet të jenë të lirë të besojnë dhe të shprehen pa frikë nga persekutimi. Ai e mbështeste këtë ide në racionalizmin dhe të drejtën natyrore.
Kritika ndaj autoritetit:Volteri sfidoi autoritetin absolut të monarkëve dhe ndikimin e madh të kishës në punët e shtetit. Ai mbështeti një sistem më të drejtë dhe të arsyeshëm qeverisjeje.
Empirizmi dhe shkenca:Ai ishte një mbështetës i shkencës dhe arsyes si mjete për të përmirësuar jetën njerëzore. Filozofia e tij shpesh ishte praktike dhe e orientuar drejt përmirësimit të shoqërisë.
Veprat kryesore:
“Candide”: Një roman satirik që kritikon optimizmin e tepruar dhe naivitetin filozofik.
Traktatet për Tolerancën: Një thirrje për drejtësi dhe tolerancë fetare.
Letrat filozofike: Një seri letrash që shprehin idetë e tij për lirinë, qeverisjen dhe shoqërinë.
Ja disa nga shprehjet më të njohura të Volterit, që pasqyrojnë filozofinë e tij:
“Nuk jam dakord me atë që thua, por do ta mbroj deri në vdekje të drejtën tënde për ta thënë.”
“Gjykoni një njeri nga pyetjet e tij, jo nga përgjigjet.”
“Ai që është zot i vetes, është i lirë.”
“Arsyeja është e kundërta e fanatizmit.”
“Puna na shpëton nga tri të këqijat e mëdha: mërzia, vesi dhe varfëria.”
Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770–1831) ishte një nga filozofët më të rëndësishëm të idealizmit gjerman dhe një figurë kyçe në historinë e filozofisë perëndimore. Filozofia e tij është komplekse, por ka ndikuar thellësisht në fusha si metafizika, politika, historia dhe estetika.
Parimet Kryesore të Filozofisë së Hegelit
Idealizmi Absolut:Hegeli argumentonte se realiteti është një shprehje e mendjes ose “Shpirtit Absolut”. Për të, mendimi dhe qenia janë të lidhura ngushtë; realiteti është racional dhe zhvillohet nëpërmjet proceseve dialektike.
Dialektika Hegeliane.Metoda e tij dialektike, përbëhet nga tre etapa:
Teza: Një pohim ose ide fillestare.
Antiteza: Një kundër pohim që e sfidon tezen.
Sinteza: Një rezultat që i kapërcen dhe i bashkon tensionet midis tezës dhe antitezës, duke krijuar një stad të ri të zhvillimit.
Shpirti Absolut dhe Historia:Sipas Hegelit, historia është një proces racional dhe progresiv, ku Shpirti Absolut (shpirti njerëzor universal) zhvillohet drejt vetëdijes së plotë për veten. Historia nuk është një rastësi, por një rrugëtim drejt lirisë dhe vetëdijes.
Liria:Liria, për Hegelin, nuk është thjesht mungesa e kufizimeve, por aftësia për të kuptuar dhe për të vepruar në përputhje me arsyen. Kjo liri arrin kulmin në njohjen e unitetit midis individit dhe shoqërisë.
Shteti dhe Etika:Hegeli e konsideronte shtetin si shprehjen më të lartë të etikës dhe moralitetit. Ai mendonte se shteti duhet të jetë racional dhe të përfaqësojë interesat universale të qytetarëve. Megjithatë, Hegeli theksoi se liria individuale dhe përkushtimi ndaj shtetit janë të ndërlidhura.
Filozofia e Fesë:Hegeli e shihte fenë si një formë simbolike të filozofisë. Për të, ideja e Perëndisë shprehet plotësisht përmes filozofisë, e cila i jep një kuptim racional dhe universal nocioneve fetare.
Estetika dhe Arti:Hegeli e konsideronte artin si një nga format kryesore të shprehjes së Shpirtit Absolut. Sipas tij, arti ndihmon në zbulimin dhe përjetimin e të vërtetës universale, megjithëse filozofia e kapërcen artin në këtë funksion.
Veprat Kryesore:
“Fenomenologjia e Shpirtit” : Një eksplorim i mënyrës se si vetëdija zhvillohet dhe arrin njohjen e plotë të vetvetes.
“Shkenca e Logjikës” : Një analizë e strukturave themelore të mendimit dhe qenies.
“Filozofia e së Drejtës”: Një teori mbi etikën, politikën dhe shoqërinë.
Ndikimi i Hegelit:
Filozofia e Hegelit ka ndikuar shumë në mendimtarët pasardhës, Nga Hegeli rrjedhin dy tradita kryesore:
Hegelianët e majtë, të cilët e kritikuan filozofinë e tij për të zhvilluar teoritë e socializmit dhe materializmit historik.
Hegelianët e djathtë, që theksuan elementet konservatore dhe fetare të sistemit të tij.
Jean-Paul Sartre (1905–1980) ishte një filozof, dramaturg, novelist dhe aktivist politik francez, si dhe një nga figurat kryesore të ekzistencializmit dhe filozofisë së lirisë. Filozofia e tij është e përqendruar tek individi, zgjedhja dhe përgjegjësia, duke reflektuar mbi kuptimin e jetës dhe sfidat e ekzistencës.
Parimet Kryesore të Filozofisë së Sartre
Ekzistencializmi:Sartre ishte një nga mbrojtësit më të mëdhenj të ekzistencializmit, që thekson se “Ekzistenca i paraprin esencës”. Kjo do të thotë që individët nuk kanë një natyrë të përcaktuar më parë; ata krijojnë kuptimin e jetës së tyre përmes veprimeve dhe zgjedhjeve personale.
Liria dhe Përgjegjësia:Sipas Sartre, njerëzit janë të lirë të zgjedhin në çdo situatë, por kjo liri është e pandashme nga përgjegjësia. Ai besonte se liria jonë nuk mund të mohohet, por shumë njerëz e shmangin atë duke jetuar në mënyrë joautentike.
Pesha e Lirisë: Ankthi dhe Pafundësia:
Liria absolute çon në ankth dhe pasiguri, sepse nuk ka rregulla të paracaktuara për të udhëhequr veprimet tona. Njerëzit janë të dënuar të bëjnë zgjedhje dhe të marrin përgjegjësi për to. Sartre e përmblodhi këtë me thënien: “Njeriu është i dënuar të jetë i lirë.”
Tjetri dhe Marrëdhëniet:Në veprën e tij “Qenia dhe Asgjëja”, Sartre analizon konceptin e “Tjetrit”, duke theksuar se ndërveprimet me të tjerët shpesh na çojnë në objektivizim (p.sh., të shohim veten si “objekt” në sytë e të tjerëve). Kjo shpesh përjetësohet në situatën e famshme të tij: “Ferri janë të tjerët” (Nga drama “Me dyer të mbyllura”).
Autenticiteti dhe “Keqbesimi”:Sartre kritikoi “keqbesimin”, ose mënyrën se si njerëzit shmangin përgjegjësinë e lirisë duke i atribuar veprimet e tyre forcave të jashtme, normave sociale ose fatit. Ai promovoi autenticitetin, ku individi pranon lirinë dhe merr përgjegjësi për ekzistencën e tij.
Absurdizmi dhe Asgjëja:Sartre e konsideroi jetën si esencialisht absurde, pa një qëllim të përcaktuar nga jashtë. Megjithatë, ai besonte se njeriu duhet ta përballojë këtë absurditet duke krijuar vlera dhe qëllime vetë.
Angazhimi Politik:Sartre ishte një aktivist i angazhuar dhe besonte se filozofia nuk mund të ndahet nga veprimi politik. Ai përkrahu lëvizjet për drejtësi shoqërore dhe ishte kritik ndaj kolonializmit dhe kapitalizmit.
Veprat Kryesore të Sartre:
“Qenia dhe Asgjëja” :Një nga veprat më të rëndësishme të filozofisë ekzistencialiste, që analizon lirinë, vetëdijen dhe marrëdhëniet njerëzore.
“Ekzistencializmi është Humanizëm”
“Me dyer të mbyllura” (Huis Clos):Një dramë që eksploron marrëdhëniet njerëzore dhe konceptin e “Tjetrit”.
“Fëmijëria e një Shefi” dhe “Murri”
Ndikimi i Sartre në filozofi:Sartre ishte një nga filozofët më të rëndësishëm të shekullit të 20-të dhe ndikoi në ekzistencializmin, fenomenologjinë dhe teoritë moderne mbi lirinë dhe moralin.
Në letërsi dhe art:Vepra e tij dramatike dhe narrative pati ndikim të madh në letërsinë moderne dhe teatër.
Në politikë:Aktivizmi i tij frymëzoi lëvizjet për të drejtat e njeriut dhe lirinë politike.
Karl Marks
Teoria e tij e materializmit historik dhe analiza e klasave shoqërore patën një ndikim të jashtëzakonshëm në sociologji dhe filozofinë politike.
Alienimi dhe Koncepti i Konfliktit
Karl Marx, i njohur si filozof dhe sociolog, trajtoi alienimin, ku individi ndjehet i shkëputur nga puna, komuniteti dhe vetvetja për shkak të strukturave ekonomike kapitaliste.Teoria e tij e konfliktit mbështetet në analizën e pabarazisë ekonomike dhe luftës së klasave, një koncept që bashkon analizën filozofike dhe studimet sociologjike.
Veprat:
“Tezat mbi Feuerbach” (Thesen über Feuerbach, 1845) – Ky është një nga veprat më të njohura të Marx-it, ku ai kritikon filozofinë materialiste të Ludwig Feuerbach-ut dhe filozofinë idealiste të Hegel-it. Marx e nxit materializmin dialektik si një metodë për të kuptuar realitetin, duke theksuar se ndryshimet shoqërore dhe historike janë të lidhura me kushte materiale dhe jo me ide. Këtu ai zhvillon një nga idetë më të rëndësishme: “Filozofët kanë interpretuar botën në mënyra të ndryshme, por çështja është ta ndryshosh atë.“
“Manuskriptet Ekonomiko-Filozofikë” (Ökonomisch-philosophische Manuskripte, 1844) – Ky është një koleksion i shënimeve të Marx-it që përfshin analiza filozofike mbi marrëdhëniet shoqërore dhe ekonomike, veçanërisht mbi alienimin. Në këto manuskripte, ai zhvillon konceptin e alienimit, ku shpjegon se si puna nën kapitalizëm çon në humbjen e lidhjes së individit me produktet e tij dhe me natyrën njerëzore.
“Gjendja e Filozofisë Moderne” – Në këtë vepër, Marx zhvillon analizën e filozofive të ndryshme të kohës së tij, duke kritikuar filozofinë idealiste dhe propozuar një filozofi materialiste të historisë dhe shoqërisë.
“Manifesti i Partisë Komuniste” (Manifest der Kommunistischen Partei, 1848) – Ky manifest, i shkruar së bashku me Friedrich Engels-in, është një nga dokumentet më të njohura filozofike dhe politike të Marx-it. Ai kërkon revolucionin e proletariatit dhe abolimin e klasave shoqërore. Ky dokument ka pasur ndikim të jashtëzakonshëm në filozofinë politike dhe në zhvillimin e ideve të socializmit dhe komunizmit.
Konceptet e tij:
“Historia e gjithë deri tani shoqërive është historia e luftës së klasave.”
Ky është një nga citatet më të njohura nga “Manifesti i Partisë Komuniste” dhe përmbledh thelbin e analizës historike të Marx-it. Ai argumenton se konflikti midis klasave të ndryshme është motori që ka nxitur zhvillimin e shoqërive.
“Liria është njohja e nevojave të domosdoshme.”
Marx-i argumenton se liria nuk është vetëm një çështje e dëshirës individuale, por duhet të mbështetet në kuptimin e kushteve shoqërore dhe ekonomike që mundësojnë lirinë e vërtetë për individët.
“Bashkë me heqjen e pronës private, do të heqim edhe shfrytëzimin e punës së tjetrit.”
Ky citat, nga “Manifesti i Partisë Komuniste”, përshkruan objektivin kryesor të revolucionit proletar: shkatërrimin e pronës private dhe krijimin e një shoqërie të drejtë dhe pa shfrytëzim.
Puna është burimi i të gjitha pasurive.”
Ky është një nga parimet themelore të teorisë ekonomike të Marx-it. Ai besonte se vlera e çdo produkti vjen nga puna që investohet në të dhe se shfrytëzimi i punës së klasës punëtore është thelbi i kapitalizmit.
“Proletarët nuk kanë atdhe.”
Ky citat vjen nga “Manifesti i Partisë Komuniste”, dhe thekson idenë se punëtorët, të cilët nuk kanë pronë, nuk kanë asnjë lidhje të fortë me shtetet kombëtare që mbrojnë interesat e borgjezisë. Ata duhet të angazhohen për një revolucion ndërkombëtar.
Emile Durkheim
Kontribuoi me koncepte të rëndësishme si solidariteti shoqëror dhe analiza e fenomeneve sociale, duke vendosur themelet e sociologjisë moderne.
Faktet Shoqërore
Si një nga themeluesit e sociologjisë moderne, Durkheim u përqendrua në faktet shoqërore, të cilat janë modele të sjelljes kolektive që ndikojnë individin.Analizat e tij mbi vetëvrasjen treguan sesi faktorët shoqërorë si normat dhe vlerat ndikojnë edhe mbi aktet personale.
Veprat:
“Rregullat e Metodës Sociologjike” (Les Règles de la méthode sociologique, 1895)
Ky është një nga veprat më të rëndësishme të Durkheim-it, ku ai paraqet rregullat dhe metodat që duhet të ndiqen për të studiuar shoqërinë në mënyrë shkencore. Durkheim argumenton se shoqëritë dhe fenomenet shoqërore duhet të trajtohen si “objekte” që mund të studiohen dhe analizohen objektivisht. Ai thekson rëndësinë e analizës empirike dhe hedh idenë se shoqëria nuk është thjesht një grumbull individësh, por një realitet më i madh dhe më kompleks që ndikon në sjelljen e individëve.
“Pjesëmarrja në Shoqëri dhe Ndjenja e Solidaritetit” (De la division du travail social, 1893)
Në këtë vepër, Durkheim i kushtohet analizës së solidaritetit shoqëror dhe mënyrës se si shpërndarja e punës ndikon në strukturën dhe funksionimin e shoqërive. Ai identifikon dy lloje solidariteti: solidaritetin mekanik, që karakterizon shoqëritë e thjeshta, ku individët janë të lidhur ngushtë përmes simboleve të përbashkëta, dhe solidaritetin organik, që karakterizon shoqëritë më të zhvilluara, ku ndarja e punës krijon varësi ndërmjet individëve.
“Vetëvrasja” (Le Suicide, 1897)
Një tjetër vepër e rëndësishme, ku Durkheim i qaset fenomenit të vetëvrasjes nga një perspektivë sociologjike. Ai hedh poshtë shpjegimet individualiste të vetëvrasjes dhe argumenton se kjo dukuri mund të kuptohet vetëm duke marrë parasysh faktorët shoqërorë. Durkheim përshkruan katër lloje të vetëvrasjes, bazuar në marrëdhënien e individëve me shoqërinë: vetëvrasja egoiste, vetëvrasja altruiste, vetëvrasja anomike, dhe vetëvrasja fataliste. Ai tregon se normat shoqërore dhe stabiliteti social ndikojnë fuqishëm në shkallën e vetëvrasjeve.
“Sociologjia dhe Filozofia”
Durkheim përshkruan sociologjinë si një disiplinë të veçantë që duhet të studionte shoqërinë pa u ngatërruar me filozofinë. Ai besonte se sociologjia, si shkenca e shoqërisë, duhet të përdorte metoda empirike dhe të ishte e ndarë nga spekulimet filozofike që janë të zakonshme në filozofi.
Këta mendimtarë dhe shumë të tjerë kanë ndërtuar urën midis filozofisë dhe sociologjisë, duke treguar se si idetë filozofike mund të aplikohen për të kuptuar dhe analizuar realitetin shoqëror.
Rëndësia e filozofisë për Shoqërinë:
Përmirësimi i Marrëdhënieve Njerëzore
Zhvillimi i Shoqërive më të Drejta
Përballimi i Sfidave Globale
Ofrojnë zgjidhje për problemet komplekseNë shoqërinë moderne, filozofia dhe sociologjia luajnë një rol kritik në adresimin e sfidave komplekse. Ato na ndihmojnë të zhvillojmë shoqëri më të drejta duke promovuar vlera të tilla si barazia dhe drejtësia sociale. Përmes analizës kritike dhe kuptimit të thellë të dinamikave shoqërore, këto disiplina na lejojnë të përmirësojmë marrëdhëniet njerëzore dhe të ndërtojmë komunitete më të forta.
Më e rëndësishmja, filozofia dhe sociologjia na ofrojnë mjetet konceptuale për t’u përballur me sfidat globale si ndryshimet klimatike, pabarazitë ekonomike dhe konfliktet ndërkulturore.Duke kombinuar mendimin e thellë filozofik me analizën empiriko-racionale sociologjike, ne jemi më të përgatitur për të gjetur zgjidhje inovative dhe të qëndrueshme për problemet më urgjente të kohës sonë.
Përfundim dhe Reflektim
Në këtë udhëtim përmes lidhjeve midis filozofisë dhe sociologjisë, kemi parë se si këto disiplina janë të ndërthurura në mënyrë të pashmangshme. Ato jo vetëm që na ofrojnë mjete të vlefshme për të kuptuar veten dhe botën përreth, por edhe për të ndërtuar një të ardhme më të mirë.
Ndërsa përfundojmë, le të reflektojmë mbi pyetjen: Si mund t’i përdorim njohuritë nga filozofia dhe sociologjia për të përmirësuar botën tonë? Çdo individ ka potencialin të aplikojë këto njohuri në jetën e përditshme, duke kontribuar në një shoqëri më të drejtë, më empatike dhe më të qëndrueshme. Sfida jonë është të vazhdojmë të mësojmë, të reflektojmë dhe të veprojmë bazuar në këto njohuri, duke punuar së bashku për të adresuar sfidat komplekse të kohës sonë.
Sociologjia Postmoderne:
Qasjet postmoderne në sociologji sfidojnë idenë se ka vetëm një të vërtetë apo një mënyrë për të shpjeguar shoqërinë.Sociologët postmodernë si Jean Baudrillard eksplorojnë tema si simulakrumet (realitete të krijuara nga media dhe teknologjia) dhe globalizimi kulturor.Ata kritikojnë strukturat tradicionale të pushtetit dhe mbështeten te analiza e narrativave dhe mënyrat sesi këto narrativa formojnë identitetin dhe shoqërinë.
Lidhja e filozofisë me psikologjinë
Filozofia dhe psikologjia janë dy disiplina që lidhen ngushtë, megjithëse kanë qasje dhe objektiva të ndryshme. Filozofia shqyrton pyetje të thella dhe të përgjithshme rreth natyrës së njeriut, mendjes, njohjes, etikës dhe realitetit. Ajo merret me konceptet abstrakte si: çfarë është e vërteta?, si mund ta njohim botën?, dhe çfarë është morali?
Nga ana tjetër, psikologjia është një shkencë që studion sjelljen dhe proceset mendore të individëve, duke u bazuar në hulumtime empirike dhe metoda shkencore. Psikologjia përpiqet të kuptojë dhe të shpjegojë mekanizmat psikologjikë që qëndrojnë pas mendimeve, ndjenjave dhe veprimeve të njerëzve.
Lidhjet në tematika:
-
Mendja dhe vetëdija: Filozofia ka shqyrtuar për shekuj me radhë natyrën e mendjes dhe vetëdijes, ndërsa psikologjia e ka zhvilluar këtë kuptim në një nivel më empirik, duke u përpjekur të kuptojë se si funksionon truri dhe proceset njohëse.
-
Etika dhe sjellja njerëzore: Filozofia ka krijuar shumë teori të etikës që shqyrtojnë si duhet të veprojmë, kurse psikologjia studion motivet, ndjenjat dhe faktorët e tjerë që udhëheqin veprimet tona. Kështu, psikologjia ndihmon për të kuptuar më mirë si veprojmë në praktikë, duke u mbështetur në parimet etike të filozofisë.
-
Teoritë e personalitetit dhe liria e vullnetit: Filozofët kanë diskutuar për lirinë e vullnetit dhe ndikimin e saj në sjelljen njerëzore, ndërkohë që psikologjia e shqyrton këtë temë përmes teorive të personalitetit, të cilat studiojnë se si ndodhin proceset e vendimmarrjes dhe pasojat që ato kanë.
FILOZOFE QE KANE NDIHMUAR NE IDETE PSIKOLOGJIKE
René Descartes – Descartes është njohur për mendimin e tij dualist, ku argumentonte se mendja dhe trupi janë dy substanca të ndryshme. Kjo ka pasur ndikim të madh në zhvillimin e psikologjisë dhe filozofisë së mendjes, duke ngjallur pyetje mbi lidhjen ndërmjet trupit dhe mendjes (problemi i “dualizmit”).
John Locke – Locke ishte një filozof empirist që besonte se njohuritë lindin nga përvoja. Ai sugjeroi se njerëzit janë si një “tabula rasa” (fletë bosh), dhe përvoja e jetës formon mendjen. Ky koncept është shumë i rëndësishëm për psikologjinë eksperimentale, e cila thekson rëndësinë e përvojës dhe mjedisit në zhvillimin e individit.
Immanuel Kant – Kant argumentoi se njohuritë nuk vijnë vetëm nga përvoja, por gjithashtu nga struktura e natyrshme e mendjes. Ai ka kontribuar në psikologjinë kognitive dhe teoritë e njohjes, duke eksploruar si perceptimi dhe konceptet e natyrshme ndihmojnë në organizimin e informacionit.
William James – I konsideruar si një nga themeluesit e psikologjisë si një fushë shkencore, James ishte një filozof dhe psikolog që zhvilloi teori për funksionet e ndërgjegjes dhe ndikimin e saj në veprimet e individit. Ai është i njohur për zhvillimin e konceptit të “psikologjisë pragmatike” dhe për shkrimin e librit të tij të njohur “Principles of Psychology”.
Sigmund Freud – Freud ishte një filozof dhe psikoanalist që zhvilloi teorinë e psikoanalizës, e cila ka pasur një ndikim të madh në psikologji, sidomos në kuptimin e motivimeve të nënndërgjegjshme dhe ndikimin e përvojave të hershme në zhvillimin e personalitetit.
Jean-Paul Sartre – Filozofi ekzistencialist Sartre ndihmoi në zhvillimin e psikologjisë ekzistenciale, duke u fokusuar në lirinë, përgjegjësinë dhe ndjenjën e vetë-realizimit. Ai besonte se individët janë përgjegjës për formësimin e jetës së tyre dhe se eksistenca vjen përpara esencës.
Carl Jung – Jung, ndihmoi në zhvillimin e psikologjisë analitike dhe prezantoi konceptet e “ndërgjegjes kolektive” dhe arketipeve, të cilat janë elemente që ndihmojnë individët të kuptojnë natyrën e tyre të thellë dhe ndikimin e trashëgimisë kulturore dhe shpirtërore.
B.F. Skinner – Filozof dhe psikolog behaviorist, Skinner ishte një nga figurat kryesore të teorisë së kondicionimit operant, duke studiuar se si shpërblimet dhe ndëshkimet ndikojnë në sjelljen njerëzore.
Vepra te filozofeve ne lidhje me psikologjine:
Meditimet Mbi Filozofine E Pare (Rene Descartes)
Nje Ese Ne Lidhje Me Te Kuptuarit Human (John Locke)
Kritika E Arsyes Se Paster (Emanuel Kant)
Parimet E Psikologjise (William James)
Interpretimi I Endrrave (Sigmund Freud)
Qenia Dhe Hici (Jean Paul Sartre)
Tipet Psikologjike (Carl Jung)
Sjellja E Organizmave (B.F Skinner)
Bota Si Villnet Dhe Perfaqesim (Arthur Schopenhauer)
Keshtu Foli Zarathustra (Friedrich Nietzsche)
Sigmund Freudi (1856–1939) është një nga figurat më të njohura në filozofi dhe psikologji, kryesisht për krijimin e psikanalizës, një teori dhe metodë terapeutike për të kuptuar mendjen njerëzore. Ja disa nga idetë kryesore të filozofisë së tij:
- Struktura e Mendjes
- Freudi ndau mendjen në tri komponentë kryesorë:
- Id: Pjesa instinktive, impulsive dhe irracionale e mendjes që kërkon kënaqësi të menjëhershme (parimi i kënaqësisë).
- Ego: Pjesa racionale dhe ndërmjetësuese e mendjes, që përpiqet të balancojë kërkesat e Id-it dhe kufizimet e realitetit.
- Superego: Zëri moral dhe etik, që përfaqëson normat dhe vlerat shoqërore të përvetësuara.
- Teoria e Nënvetëdijes
Freudi argumentoi se shumica e mendimeve, dëshirave dhe impulseve ndodhen në nënvetëdije. Ato shpesh janë të shtypura sepse shoqëria i konsideron të papranueshme.
- Instinktet dhe Ndrydhjet
Freudi besonte se sjellja njerëzore është e udhëhequr nga dy instinkte kryesore:
Eros (instinkti i jetës): Lidhet me dëshirën për dashuri, krijim dhe riprodhim.
Thanatos (instinkti i vdekjes): Përfaqëson tendencën për shkatërrim, agresion dhe kthim në një gjendje të paqenë.
- Fazat Psikoseksuale
Ai zhvilloi një teori mbi zhvillimin psikoseksual që përfshin pesë faza kryesore:
- Faza orale
- Faza anale
- Faza fallike
- Periudha latente
- Faza gjenitale
